BPA là một hóa chất công nghiệp có thể nhiễm vào đồ ăn và thức uống của chúng ta. Trong đồ nhựa chứa chất hóa học độc hại BPA (bisphenol A) từ lâu đã được cảnh báo về những nguy hiểm đến sức khỏe nghiêm trọng để mọi người hạn chế sử dụng chúng. Nhiều nhà nghiên cứu khẳng định đây là một loại chất độc mà con người cần phòng tránh. Nhưng bạn có thể băn khoăn nó có thực sự gây hại hay không? Bài viết dưới đây đưa ra một cái nhìn cụ thể về chất BPA và những tác động của nó đối với sức khỏe con người.
BPA là gì?
BPA (Bisphenol A) là một chất hóa học được sử dụng nhiều trong các sản phẩm thương mại, bao gồm hộp đựng thực phẩm và các sản phẩm vệ sinh. BPA được phát hiện vào những năm 1890, nhưng phải đến giữa thế kỉ 20, các nhà hóa học mới khám phá ra cách trộn BPA với các vật liệu/ chất liệu khác để tạo ra loại nhựa vừa cứng vừa có độ đàn hồi cao.
Ngày nay, nhựa chứa BPA được sử dụng rộng rãi để làm các hộp đựng thực phẩm, bình sữa trẻ em và các sản phẩm khác.
BPA còn được dùng để chế tạo nhựa resins – chất tráng mặt bên trong hộp thực phẩm để bảo vệ lớp kim loại bên ngoài không bị ăn mòn và phá vỡ.
Tóm tắt: BPA là một hợp chất được tìm thấy ở nhiều sản phẩm nhựa, cũng như mặt trong của nhiều hộp thực phẩm.
Những sản phẩm nào chứa BPA?
Những sản phẩm thường dùng có thể chứa BPA bao gồm:
- Sản phẩm được đóng gói trong bao bì nhựa
- Thực phẩm đóng hộp
- Đồ vệ sinh cá nhân
- Sản phẩm vệ sinh cho phụ nữ
- Biên lai máy in nhiệt
- CDs và DVDs
- Thiết bị điện gia dụng
- Kính mắt
- Dụng cụ thể thao
- Trám răng
Lưu ý rằng những sản phẩm không dùng BPA thì bắt buộc phải thay thế bằng bisphenol-S (BPS) hoặc bisphenol-F (BPF).
Tuy nhiên, chỉ một lượng nhỏ BPS hay BPF đều có thể gây ra rối loạn cho các tế bào cơ thể giống như BPA. Do đó, bình nước không chứa BPA cũng không phải là một giải pháp an toàn.
Những sản phẩm nhựa trên nhãn có ghi số tái chế 3 và 7 hoặc chữ “PC” là những sản phẩm chứa BPA, BPS, BPF.
Tóm tắt: BPA và những chất thay thế – BPS và BPF – có thể được tìm thấy dễ dàng trong các sản phẩm thường dùng, được kí hiệu tái chế số 3, 7 hay chữ “PC” trên nhãn.
BPA xâm nhập vào cơ thể chúng ta như thế nào?
Nguyên nhân chính khiến chúng ta phơi nhiễm với BPA là thông qua đường ăn uống.
Khi hộp đựng BPA được sản xuất, không phải tất cả BPA đều hoàn toàn “nằm yên” trong đó. Một phần chất này sẽ thoát ra và nhiễm vào thực phẩm hay chất lỏng được chứa trong hộp.
Chẳng hạn, một nghiên cứu gần đây cho thấy nồng độ BPA trong nước tiểu của những người xét nghiệm giảm 66% sau ba ngày tránh ăn thực phẩm đóng gói. Một nghiên cứu khác theo dõi những người ăn súp tươi và súp đóng hộp trong năm ngày liên tục. Nồng độ BPA trong nước tiểu cao hơn 1,221% ở những người tiêu thụ súp đóng hộp.
Ngoài ra, WHO khuyến cáo rằng hàm lượng BPA ở trẻ bú mẹ thấp hơn tới tám lần so với trẻ uống sữa công thức từ các chai chứa BPA.
Tóm tắt: Thói quen ăn uống của bạn – cụ thể là dùng thực phẩm đóng gói/ đóng hộp – là nguồn “cung cấp” BPA chủ yếu. Trẻ em uống sữa công thức từ bình chứa BPA cũng có hàm lượng chất hóa học này cao hơn.
BPA có hại không?
Nhiều chuyên gia cho rằng BPA có hại – nhưng cũng có nhiều chuyên gia không tán thành quan điểm này.
Phần dưới đây chỉ ra cách thức BPA tương tác với cơ thể và giải thích tại sao những tác động đến sức khỏe của nó vẫn còn gây tranh cãi.
Cơ chế sinh học của BPA
BPA được cho là bắt chước cấu trúc và chức năng của hóc-môn estrogen. Do hình dạng giống estrogen, BPA có thể liên kết với các thụ thể estrogen và tác động đến các quá trình trong cơ thể, như quá trình tăng trưởng, sửa chữa và tái tạo tế bào, quá trình phát triển của thai nhi, mức năng lượng và quá trình sinh sản.
Ngoài ra, BPA cũng có thể tương tác với các thụ thể hóc-môn khác, như các thụ thể tuyến giáp và làm thay đổi chức năng của chúng. Cơ thể chúng ta nhạy cảm với những thay đổi về nồng độ hóc-môn, điều này lý giải vì sao khả năng bắt chước estrogen của BPA được cho là ảnh hưởng đến sức khỏe của bạn.
Tranh cãi về BPA
Từ những thông tin trên, nhiều người thắc mắc có nên cấm sử dụng BPA hay không. BPA đã bị hạn chế sử dụng ở EU, Canada, Trung Quốc và Malaysia – đặc biệt là các sản phẩm dành cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Một số tiểu bang Hoa Kỳ đã làm tương tự, nhưng không có quy định liên bang nào được đưa ra. Năm 2014, FDA (Hiệp hội Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) đã công bố báo cáo mới nhất, xác nhận giới hạn phơi nhiễm cho phép trong 1 ngày của BPA nguyên bản năm 1980 là 23 mcg trên mỗi pound trọng lượng cơ thể (50mcg mỗi kg) và kết luận rằng BPA hiện đang ở mức an toàn cho phép.
Tuy nhiên, nghiên cứu trên động vật gặm nhấm cho thấy giới hạn gây hại của BPA ở mức thấp hơn nhiều – chỉ khoảng 4,5 mcg mỗi pound (10 mcg mỗi kg) mỗi ngày.
Ngoài ra, nghiên cứu trên khỉ cho thấy lượng BPA hiện tại ở người có tác động tiêu cực đến sinh sản. Một quan sát nhận thấy rằng tất cả các nghiên cứu được tài trợ bởi doanh nghiệp không tìm ra ảnh hưởng của phơi nhiễm BPA, trong khi 92% các nghiên cứu không được tài trợ bởi doanh nghiệp phát hiện ra những tác động tiêu cực nghiêm trọng
Tóm tắt: BPA có cấu trúc tương tự như hóc-môn estrogen. Nó có thể liên kết với các thụ thể estrogen, ảnh hưởng đến nhiều chức năng cơ thể.
Có thể gây vô sinh ở nam và nữ
BPA có thể tác động đến chức năng sinh sản qua nhiều cách. Một nghiên cứu thấy rằng những phụ nữ thường bị sảy thai có lượng BPA trong máu cao gấp ba lần so với những phụ nữ mang thai thành công. Hơn nữa, các nghiên cứu về phụ nữ trải qua các phương pháp điều trị sinh sản cho thấy những người có mức BPA cao hơn có số lượng trứng thấp hơn và khả năng mang thai thấp hơn hai lần.
Trong số các cặp vợ chồng phải thụ tinh trong ống nghiệm (IVF), những người đàn ông có mức BPA cao nhất sản sinh ra phôi thai có chất lượng thấp hơn 30% – 46%. Một nghiên cứu khác cho thấy những người đàn ông có mức BPA cao hơn sẽ có nồng độ và số lượng tinh trùng thấp hơn 3-4 lần.
Thêm vào đó, những người đàn ông làm việc trong các công ty sản xuất BPA ở Trung Quốc đã ghi nhận gặp vấn đề về khó khăn cương dương cao hơn 4.5 lần và mức thỏa mãn tình dục thấp hơn so với những người đàn ông khác. Mặc dù những ảnh hưởng trên là đáng chú ý, nhiều ý kiến gần đây cho rằng cần nhiều hơn các nghiên cứu để đưa ra được kết luận chắc chắn.
Tóm tắt: Hàng loạt nghiên cứu cho thấy BPA có thể có tác động tiêu cực lên nhiều vấn đề sinh sản ở cả nam và nữ.
Ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ em
Phần lớn các nghiên cứu – không phải tất cả – nhận thấy rằng trẻ em sinh ra có mẹ tiếp xúc với BPA trong quá trình làm việc nặng cân hơn 0,5 pound (0,2 kg) so với con của các bà mẹ không phơi nhiễm với BPA. Trẻ em sinh ra bởi cha mẹ tiếp xúc với BPA có khoảng cách từ hậu môn đến cơ quan sinh dục ngắn hơn, điều này càng củng cố quan điểm BPA ảnh hưởng đến hóc-môn trong quá trình phát triển.
Thêm vào đó, những người mẹ có mức BPA cao hơn thì con sinh ra hay hiếu động, lo lắng và trầm cảm hơn. Chúng cũng có phản ứng cảm xúc gấp cao hơn 1,5 lần và hung hăng hơn 1,1 lần. Cuối cùng, phơi nhiễm BPA trong giai đoạn đầu đời còn được cho là ảnh hưởng đến quá trình phát triển của tuyến tiền liệt và mô vú theo hướng tăng nguy cơ ung thư.
Tuy vậy, trong khi nhiều nghiên cứu trên động vật đồng tình với kết luận này, nghiên cứu ở người ít chứng minh được điều tương tự.
Tóm tắt: Phơi nhiễm BPA trong giai đoạn đầu đời của trẻ sơ sinh có thể ảnh hưởng đến cân nặng, sự phát triển nội tiết tố, hành vi ứng xử và tăng nguy cơ ung thư sau này.
Liên quan đến bệnh tim và bệnh tiểu đường loại 2
Các nghiên cứu ở người khuyến cáo rằng nguy cơ mắc bệnh cao huyết áp sẽ lớn hơn 27% – 35% ở những người có mức BPA cao. Hơn nữa, một cuộc khảo sát 1.455 người Mỹ đã tìm ra mối liên hệ giữa mức BPA cao với nguy cơ mắc bệnh tim cao hơn 18% – 63% và nguy cơ mắc bệnh tiểu đường cao hơn 21% – 60%.
Trong một nghiên cứu khác, nồng độ BPA cao có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 cao hơn 68% – 30%.
Không chỉ dừng lại ở đó, những người có mức BPA cao nhất có xu hướng kháng insulin cao hơn 37%. Đây là nguyên nhân chính gây ra hội chứng chuyển hóa và bệnh tiểu đường loại 2. Tuy nhiên, cũng có một số nghiên cứu không tìm thấy mối liên hệ giữa BPA và các bệnh này.
Tóm tắt: Nồng độ BPA cao hơn có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2, huyết áp cao và bệnh tim.
Có thể làm tăng nguy cơ béo phì
Phụ nữ béo phì có mức BPA cao hơn 47% so với những người có cân nặng bình thường. Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng những người có mức BPA cao nhất có khả năng béo phì cao hơn 50% – 85%, và 59% có vòng eo lớn hơn – tuy vậy không phải tất cả nghiên cứu đều đồng tình với kết luận này.
Thật thú vị, kết quả tương tự đã được quan sát thấy ở trẻ em và thanh thiếu niên. Mặc dù phơi nhiễm với BPA trước khi sinh có mối liên hệ với việc tăng cân ở động vật,điều này chưa được khẳng định mạnh mẽ ở người.
Tóm tắt: Phơi nhiễm BPA có liên quan đến việc tăng nguy cơ béo phì và kích thước vòng eo. Tuy nhiên, cần nhiều nghiên cứu hơn để khẳng định kết luận này.
BPA có thể gây ra các vấn đề sức khỏe khác
Phơi nhiễm BPA cũng có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe dưới đây:
- Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Nồng độ BPA cao hơn 46% ở phụ nữ mắc PCOS.
- Sinh non: Phụ nữ có mức BPA cao hơn khi mang thai có nguy cơ sinh non trước tuần thứ 37 cao tới 91%
- Hen suyễn: Phơi nhiễm BPA cao trước khi sinh sẽ làm tăng 130% nguy cơ thở khò khè ở thai nhi dưới sáu tháng tuổi. Phơi nhiễm BPA sớm thời thơ ấu cũng có liên hệ với tình trạng thở khò khè sau này.
- Chức năng gan: Nồng độ BPA cao có mối liên hệ với nguy cơ thay đổi men gan bất thường cao hơn 29%.
- Khả năng miễn dịch: BPA có thể góp phần làm suy giảm khả năng miễn dịch
- Chức năng tuyến giáp: Nồng độ BPA cao hơn có mối liên hệ với nồng độ bất thường của hóc-môn tuyến giáp, cho thấy chức năng tuyến giáp bị suy yếu.
- Hoạt động của não: Khỉ xanh châu Phi tiếp xúc với nồng độ BPA mà Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) đánh giá là an toàn, cho thấy sự mất kết nối giữa các tế bào não.
Tóm tắt: Phơi nhiễm BPA cũng liên quan đến một số vấn đề sức khỏe khác như ảnh hưởng đến não, gan, tuyến giáp và chức năng miễn dịch. Cần nhiều nghiên cứu hơn để xác nhận những phát hiện này.
Làm thế nào để giảm thiểu phơi nhiễm với BPA
Với tất cả các tác động gây hại tiềm ẩn, bạn sẽ ước mình phải tránh xa BPA. Xóa bỏ hoàn toàn BPA là điều không thể, tuy nhiên có một vài cách hiệu quả để giảm thiểu tiếp xúc với chất này:
- Tránh sử dụng thực phẩm đóng gói: Hãy ăn thực phẩm tươi, nguyên chất. Tránh xa thực phẩm đóng hộp hay đựng thực phẩm trong hộp nhựa có nhãn tái chế số 3 hoặc 7 hoặc chữ “PC”.
- Uống nước trong chai thủy tinh: Mua chất lỏng đựng trong chai thủy tinh thay vì chai nhựa hoặc lon, và sử dụng chai thủy tinh cho trẻ em thay vì nhựa.
- Tránh xa các sản phẩm mang BPA: Hạn chế tiếp xúc với biên lai càng nhiều càng tốt, vì những sản phẩm này có hàm lượng BPA cao.
- Chọn lọc đồ chơi: Hãy chắc chắn rằng đồ chơi bằng nhựa bạn mua cho con mình được làm từ vật liệu không chứa BPA – đặc biệt là đồ chơi mà con bạn có thể nhai hoặc ngậm.
- Không hâm đồ nhựa trong lò vi sóng: Hâm nóng và lưu trữ thực phẩm trong thủy tinh thay vì nhựa.
- Mua sữa bột cho trẻ sơ sinh: Một số chuyên gia khuyên dùng bột hơn chất lỏng, vì chất lỏng có khả năng hấp thụ nhiều BPA hơn từ hộp đựng.
Tóm tắt: Có một số cách đơn giản để giảm tiếp xúc với BPA thông qua thói quen ăn uống và môi trường xung quanh bạn.
Điểm mấu chốt
Từ các dẫn chứng nêu trên, bạn nên hành động để hạn chế phơi nhiễm BPA và các chất độc tiềm ẩn khác có trong thực phẩm. Đặc biệt, phụ nữ mang thai nên tránh xa BPA – đặc biệt là trong giai đoạn đầu của thai kỳ. Đối với những người bình thường, không phải quá lo lắng khi thỉnh thoảng uống nước từ chai nhựa “PC” hoặc ăn thực phẩm đóng hộp.
Như vậy, chuyển đổi thói quen sử dụng hộp nhựa sang những sản phẩm khác không chứa BPA đòi hỏi rất ít nỗ lực nhưng lại giúp tránh những hậu quả sức khỏe to lớn. Nếu bạn ăn thực phẩm tươi, nguyên chất, bạn nghiễm nhiên đã hạn chế tiếp xúc với BPA.
Nguồn: https://www.healthline.com/nutrition/what-is-bpa#risk
